وراثت صفات مرتبط با تحمل سرما در کلزا

به منظور تعیین وراثت صفات مرتبط با تحمل سرما در کلزا، بذرهای 10 لاین توصیه شده برای کشت در دو اقلیم سرد و معتدل سرد کشور و 10 تستر متحمل به سرما (سه والد زمستانی و هفت والد بهاری) در پاییز 1387 در بلوک های تلاقی در کرج کشت و در بهار سال 1388 دورگ گیری بین تسترها و لاین ها به صورت فاکتوریل انجام شد. در پاییز همان سال، بذرهای دورگ های نسل اول به همراه 20 والد و در مجموع 120 ژنوتیپ در قالب طرح آلفا لاتیس با دو تکرار در دو تاریخ کاشت نیمه اول مهر (معمول) و نیمه اول آبان (تأخیری) در مزرعه تحقیقاتی موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر کرج کشت شدند. افزون بر این، نتاج نسل اول طی فروردین و اردیبهشت ماه در طول دوره گلدهی برای تولید نسل دوم با توری خودبارور شدند. بذور خودبارور شده به دو بخش تقسیم و نصف آن برای تاریخ کاشت معمول و نصف دیگر برای کاشت تأخیری در پاییز سال دوم (1389) مشابه سال قبل استفاده شد. تجزیه واریانس لاین×تستر بر پایه طرح آلفا لاتیس برای صفات فنولوژیکی، زراعی و فیزیولوژیکی و بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی برای صفات کیفیت دانه در شرایط کاشت معمول و تأخیری با استفاده از نسل های f1 و f2 انجام شد. براساس نتایج حاصل اختلاف بین ژنوتیپ ها در اکثر صفات مورد مطالعه معنی دار بود. به طور کلی وراثت پذیری عمومی اکثر صفات در هر دو نسل در هر دو شرایط کاشت معمول و تأخیری متوسط به بالا (بین 0/46 تا قریب به یک) برآورد شد. مقادیر بالای وراثت پذیری عمومی نشان داد که مقدار واریانس ژنتیکی نسبت به واریانس محیطی بیشتر است. وراثت پذیری خصوصی صفات در شرایط تاریخ کاشت معمول از 0/25 برای وزن هزار دانه تا 0/85 برای وزن خشک کل گیاه و در شرایط تاریخ کاشت تأخیری از 0/12 برای محتوای نسبی آب طوقه تا 0/81 برای قطر ریشه در نوسان بود. در وراثت تمامی صفات مورد مطالعه در این پژوهش اثر توأم افزایشی و غیر افزایشی ژنی مشاهده شد، ولی در کنترل صفات فنولوژیکی، زراعی و کیفیت دانه نقش اثر غیر افزایشی و در کنترل صفات فیزیولوژیکی نقش اثر افزایشی ژن ها بیشتر مشهود بود. تجزیه ترکیب پذیری عمومی والدین نشان داد که در شرایط تاریخ کاشت معمول تستر 10 و لاین 10 و تستر 9 در زمره بهترین ترکیب شونده های عمومی در جهت افزایش عملکرد دانه هستند. در شرایط تاریخ کاشت تأخیری، لاین های 4، 7 و 10 و تستر 2 و لاین 1 بهترین ترکیب شونده های عمومی در جهت افزایش عملکرد دانه بودند. از این نوع لاین ها می توان در برنامه های اصلاحی برای بهره برداری از اثر افزایشی ژن ها و استخراج ژنوتیپ های پرمحصول کلزا استفاده کرد. بهترین ترکیب شوند های خصوصی برای تمام صفات مورد مطالعه در شرایط تاریخ کاشت معمول و تاخیری طی دوسال انتخاب شدند که از ترکیبات منتحب با توجه به سهم عمده اثر غیر افزایشی ژ ن ها در کنترل صفات فنولوژیکی، زراعی و کیفیت دانه می توان در برنامه های به نژادی کلزا مبتنی بر پدیده هتروزیس استفاده کرد. تأخیر یک ماه در کاشت سبب کاهش حدود 34 درصد عملکرد دانه کلزا می شود. این میزان کاهش به طور عمده ناشی از کاهش تعداد شاخه در بوته، تعداد خورجین در بوته، تعداد دانه در خورجین، طول و قطر ریشه، قطر طوقه و درصد زنده مانی بود. با تأخیر در کاشت، درصد روغن و عملکرد روغن دانه به ترتیب 4/10 و 34/57 درصد کاهش یافت، ولی میزان گلوکوزینولات دانه و کنجاله به ترتیب 6/36 و 4/79 درصد افزایش یافت. براساس جمیع صفات مورد مطالعه طی دوسال، در شرایط کاشت معمول 15 (چهار والد و 11 دورگ) ژنوتیپ و در شرایط کاشت تاخیری 13 (دو والد و 11 دورگ) ژنوتیپ و در هر دو شرایط کاشت 9 (دو والد و 7 دورگ) ژنوتیپ پرمحصول و متحمل به سرما (t1×l2، t2×l4، t2×l5، t4×l8،t6×l1، t7×l1،t8×l1، l8 و l10) انتخاب شدند. به تازگی لاین 8 با نام احمدی برای کشت در مناطق سرد و معتدل سرد و تستر 10 با نام دلگان برای کشت در مناطق گرم جنوب معرفی و نام گذاری شده اند.